Bir senaryo ile başlayalım öğrenilmiş çaresizlik konusuna. Bir çocuk düşünelim, lise öğrencisi. Fizik dersi sınavından zayıf not almış olsun. Bundan sonraki birkaç sınavda da başarılı olamayınca bu öğrencinin artık başaracağına inancı kalmıyor ve ders çalışma gereği bile duymuyor. Hatta bir süre sonra okula olan ilgisini bile kaybedebiliyor. İşte bir dersten başarısız olmanın, büyük sonuçlar doğurabildiği bir durumdur öğrenilmiş çaresizlik. Şimdi detaylarıyla görelim, öğrenilmiş çaresizlik neden yaşanır ve nedir?
Öncelikle “öğrenilmiş çaresizlik nasıl keşfedildi?” sorusuyla başlayalım. Seligman’ın yaptığı bir deneyde iki grup köpek vardı. Birinci gruptaki köpekleri tasma ile bağlamışlar ve şok verildiğinde içinde bulundukları kutuları köpeklerin terk edebilmeleri engellenmiştir. Oysa köpekler şoktan kurtulmak için pek çok yol denemişlerdi. Ardından aynı köpeklere tasma bağlanmamıştır ve bir engelin üzerinden atlayarak şoktan kurtulabileceklerdir. Ama şok verildiğinde bu sefer de köpekler bunu yapmamışlardır. Bulundukları odada huzursuzca dolanmış ve en son yere uzanmışlardır, çaresizlik içinde. İkinci grup köpekler ise tasma ile hiç engellenmemişti ve şok verildiğinde şok olmayan odaya geçmeyi başarabilmişlerdi. Yani birinci gruptaki köpekler çaresiz olduklarına inanmışlar ve bu yüzden şoktan kurtulmayı denememişlerdi. Şaşırtıcı bir sonuç değil aslında bu, yapabileceği hiçbir şey olmadığına inanan insan da ne yapar mesela: Hiçbir şey. Peki bu neden oluyordu? Çünkü köpekler birinci durumda öğrendiklerini ikinci duruma genellemişlerdi.
İnsanlar da kontrol edemedikleri bir durumda çaresiz olduklarını öğrendikten sonra, başka durumlarda da bu çaresizlik duygusundan kurtulamazlar, yeni durum kontrol edilebilir olsa bile. Yani insanlar da hayvanlar gibi öğrenilmiş çaresizliğe duyarlıdır. Şöyle ilginç bir nokta var ki, öğrenilmiş çaresizliğin yaşanması için her zaman kişinin kontrol edemediği bir durum yaşaması gerekmiyor. Kişi bir engelle karşılaştığında ona çaresiz olduğunu söylemek bile çaresizlik yaşamasına sebep oluyor. Öyle ki başkalarının deneyimlerini görmek dahi öğrenilmiş çaresizlik yaşatabiliyor. Örneğin sizin kadar becerikli olan bir arkadaşınızın bir sınavda başarısız olduğunu düşünün. Kendiniz hakkında da hemen sınavı denememiş olmamanıza rağmen geçemeyeceğiniz sonucuna varabilirsiniz. Denemenin gereksiz olduğunu düşünebilirsiniz, sonucu kendiniz tayin edersiniz çünkü kafanızdan.
Psikologlar insanlar üzerindeki öğrenilmiş çaresizlik deneylerinden sonra ne düşündüler dersiniz? Düşündükleri şey, depresyon ile öğrenilmiş çaresizlik arasındaki benzerlikler oldu… Depresyon hastaları da başlarına gelen şeyleri kontrol edemedikleri hissine sahiplerdi. Sorunlarını çözmek için herhangi bir şey yapmıyorlardı ve bu alanlar çoğalmaya, çaresizlik duygusu genellenmeye devam ediyordu. Araştırmacılar şoka maruz kalıp öğrenilmiş çaresizlik yaşayan hayvanların beyinlerindeki sinir ileticilerinin ve alıcılarının, depresyon hastası olan insanların sinir ileticilerine ve alıcılarına benzediğini görmüştür. Yani depresyon ve öğrenilmiş çaresizlik ortak noktalara sahipti.
Siz de öğrenilmiş çaresizlik yaşadığınızı düşünüyorsanız, içinde bulunduğunuz sorunlardan nasıl çıkacağınızı bilmiyorsanız, öğrenilmiş çaresizlik sebebiyle depresyon yaşıyorsanız Terapi Koltuğu uzmanlarından yardım alabilirsiniz.
